ΔΟΑ

Προλογίζει ο Καθηγ. Στέλιος Περράκης

Η σχέση του Ολυμπιακού Κινήματος με την πολιτική έχει περάσει από πολλές διακυμάνσεις και επίπεδα σύγκρουσης, αφού και οι δύο αυτές κοινωνικές δράσεις έχουν διαφορετική αφετηρία και διαφορετική στόχευση. Από τη μια πλευρά, οι Αγώνες βασίζονται σε μια ζεστή και δυνατή συνύπαρξη διαφορετικών λαών, θρησκειών,ιδεολογιών και πολιτισμών, στοχεύοντας στη συναδέλφωση, την αλληλεγγύη, τον ανθρωπισμό και την εμπέδωση της παγκόσμιας ειρήνης. Από την άλλη πλευρά, η άσκηση της πολιτικής επιδιώκει να εκμεταλλευτεί κάθε πρόσφορο έδαφος για να ασκήσει τη δράση της και να αποκτήσει ένα πλεονέκτημα, ικανό να τη βοηθήσει στην επιβολή όποιας ιδέας εκφράζεται κάθε φορά.

Στο διάστημα των 120 χρόνια της ζωής του, η σχέση του Ολυμπιακού Κινήματος με την πολιτική πέρασε από τρεις μεγάλες ιστορικές φάσεις. Η πρώτη αρχίζει με την ευγενική ιδέα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων από τον του Πιερ ντε Κουμπερτέν και φθάνει μέχρι λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δεύτερη φάση ξεκινά δραματικά πριν από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και βθάνει μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Αυτή αναμφίβολα ήταν η πιο δύσκολη περίοδος του Ολυμπιακού Κινήματος. Η τρίτη φάση είναι αυτή που ζήσαμε τα τελευταία 30 χρόνια, με την πολιτική παρέμβαση στους Ολυμπιακούς Αγώνες σταδιακά να υποχωρεί και τη ΔΟΕ να αντιστρέφει τα μέχρι πριν λίγα χρόνια δεδομένα και να επιβάλλει πλέον τους δικούς της όρους σε αυτή τη σχέση μεταξύ αθλητισμού και πολιτικής.

Σήμερα πια, το Κίνημα επιβάλλει τη δύναμή και την αυτονομία του του διεθνώς και καλείται να παίξει έναν πιο δημιουργικό ρόλο, στοχεύοντας στην παγκόσμια ειρήνη. Η αναβάθμιση του ρόλου του Ολυμπιακού Κινήματος στη διεθνή πολιτική σκακιέρα και η επιβολή της αυτονομίας του είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νέας εποχής του.

Δρ Διονύσης Γάγγας
Σε συνεργασία με τον Δρα Δημήτρη Γαργαλιάνο και τον Παναγιώτη Τρικαλιώτη 
Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία Αθήνα 2016 

Τον Μάιο του 2016 εκδόθηκε από τη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία μια εισηγητική μελέτη του καθηγητή και διευθυντή της ΔΟΑ, Δρος Διονυσίου Γάγγα, με πολλά στοιχεία που αφορούν στην τυπική και ουσιαστική παρέμβαση, εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, στο Ολυμπιακό Κίνημα. Ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα και συζητήσιμα θέματα που περιέργως, ελάχιστα έχουν απασχολήσει τους αναλυτές του Ολυμπιακού Κινήματος,είναι οι διάφορες μορφές επίδρασης της άσκησης εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής στην εξέλιξη του Ολυμπισμού, τόσο ως προς το περιεχόμενο της ίδιαςτης φιλοσοφίας του, όσο και της πρακτικής εφαρμογής του μέσα από τονσυγκροτημένο αθλητισμό και κυρίως τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι πιθανόν η μη συστηματική μελέτη και προβολή του φαινομένου αυτού να οφείλεται στο γεγονός ότι σε όλη την πορεία του Ολυμπιακού Κινήματος και κυρίως στην εξέλιξη των Αγώνων, τα διάφορα γεγονότα που χαρακτήριζαν την αλληλοεπίδραση αθλητισμού και πολιτικής αντιμετωπίστηκαν μεμονωμένα και όχι ως κλαδιά του ίδιου δέντρου που απλώθηκε σταδιακά και κάλυψε όλες τις πτυχές του φαινομένου της σχέσης αυτής. Σκοπός του συγγραφέα του δοκιμίου αυτού είναι να δώσει τη δυνατότητα στους φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Ολυμπιακών Σπουδών της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας και τουΤμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης του Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Πελοποννήσουνα παρακολουθήσουν με μεγαλύτερη ευκολία τη σχέση μεταξύ Ολυμπιακού Κινήματος και της πολιτικής εκμετάλλευσης του, ένα θέμα που περιέχει από τη φύση του πολλές ιδιαιτερότητες. Η μελέτη αυτή θα αποτελέσει τον βασικό κορμό ενός textbook του συγγραφέα που θα εκδοθεί το 2017.

Δρ Πέτρος Συναδινός, Αρχιτέκτονας – Πολεοδόμος, Μέλος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Τοξοβολίας
Νίκος Χούτας, Πολιτικός Επιστήμονας – Ιστορικός 

Επιμέλεια έκδοσης 
Δρ Βασιλική Τζαχρίστα, Αρχαιολόγος, Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία
Πρόλογος: Ισίδωρος Κούβελος, Πρόεδρος της Διεθνούς ΟλυμπιακήςΑκαδημίας
Πρόλογος: Αδαμάντιος Πεπελάσης, Οικονομολόγος – Πανεπιστημιακός,(Καθηγητής στο U.C.L.A) Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία Αθήνα 2016 

Δώδεκα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, επιχειρείται για πρώτη φορά η σφαιρική αποτίμηση των επιπτώσεών τους στην ελληνική κοινωνία, την οικονομία, τους θεσμούς και το διεθνές προφίλ της χώρας. Με την ανασύνθεση παλιών και νέων στοιχείων φωτίζονται οι περισσότερες όψεις της μεγαλύτερης διοργάνωσης που φιλοξενήθηκε ποτέ στη χώρα μας, μεταβάλλονταςάρδην (τότε) τις αντιλήψεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό για τις δυνατότητες της Ελλάδας. Ειδικότερα εξετάζονται αναλυτικά οι επενέργειες των Αγώνων στον τουρισμό, την απασχόληση, τις εμπορικές δραστηριότητες των ελληνικών εταιρειών, και η συμβολή τους στον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση τωνδημοσίων υποδομών στον χώρο του αθλητισμού, της υγείας, των μεταφορών καιτηλεπικοινωνιών, του πολιτισμού, της διαχείρισης υδάτινων πόρων και τηςαισθητικής αναβάθμισης και λειτουργικής ανασυγκρότησης του αστικού τοπίου. Στη μελέτη επιχειρείται η κριτική προσέγγιση των Αγώνων με βάση τις επίσημεςανακοινώσεις της Ολυμπιακής διοργάνωσης και φιλοδοξεί να αποδώσει με νηφαλιότητα τις επιδράσεις και τη σημασία τους για τη διοργανώτρια πόλη και τη χώρα γενικότερα. Στην έκδοση καταγράφονται τα υλικά και άυλα οφέλη της διοργάνωσης και σε ξεχωριστή ενότητα διερευνώνται οι επιζήμιες και επιβληθείσες επιλογές (περιττά αθλητικά έργα, λήψη έκτακτων μέτρων ασφάλειας κ.λπ.) και οι ατέλειες και αδράνειες της προετοιμασίας, οι οποίες συνέβαλαν σ’ έναν βαθμό στην απώλεια κέρδους από την επιτυχία των Αγώνων κατά τη μεταολυμπιακή περίοδο.Στο τέλος προσαρτάται λεπτομερής πίνακας με τα οικονομικά στοιχεία για τις τρεις κατηγορίες έργων του συνολικού Ολυμπιακού προϋπολογισμού: υποχρεωτικάολυμπιακά έργα, αναγκαία/εθνικής επιλογής έργα, παράλληλα έργα και κατάταξη ανάφορέα και υπουργείο με πληρωμή έως το 2010.

Με την ευκαιρία του εορτασμού των 50 χρόνων λειτουργίαςτης Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, η ΔΟΑ εξέδωσε ένα επετειακό-αναμνηστικό λεύκωμα με τις προσωπικές αναμνήσεις και διηγήσεις 50 φίλων και συνοδοιπόρων της από όλον τον κόσμο, οι οποίοι συνιστούν ένα συμβολικό μόνο δείγμα μέσα απότους χιλιάδες φίλους της Ολυμπιακής ιδέας που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό έργοτης ΔΟΑ. Οι συγγραφείς κλήθηκαν να ανασυνθέσουν πτυχές της δράσης της ΔΟΑ μέσααπό καθαρά προσωπικές αφηγήσεις και σκέψεις. Μέσα από τις αφηγήσεις τους μεταφέρεται γλαφυρά το συναισθηματικό δέσιμό τους με τη ΔΟΑ, ενώ στοιχειοθετείται η συμβολή της Ακαδημίας στο Ολυμπιακό Κίνημα και την Ολυμπιακή Παιδεία. 

Την έκδοση διανθίζουν φωτογραφίες που αποτυπώνουν στιγμές από τις αναμνήσεις των συγγραφέων, οι οποίες προέρχονται είτε από τα προσωπικά αρχεία των ίδιων των συγγραφέων, είτε από το φωτογραφικό αρχείο της ΔΟΑ. Στην έκδοση περιλαμβάνονται, επίσης, οι παραδοσιακές αναμνηστικές φωτογραφίες των μετεχόντων από το αρχείο της ΔΟΑ, που διατρέχουν τα 50 χρόνια λειτουργίας του φορέα συνιστώντας έτσι μια άτυπη επετηρίδα.

‍

Σαράντα πέντε χρόνια μετά τη δημιουργία της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, με πρωτοβουλία του τότε Προέδρου Νίκου Φιλάρετου και με χρηματοδότηση από την Ολυμπιακή Αλληλεγγύη της ΔΟΕ, μια ανασκόπηση του έργου της ΔΟΑ διερευνά με κριτική ματιά και σε βάθος τον χαρακτήρα, την ιστορία και τις δραστηριότητες ενός πολιτιστικού ιδρύματος με διεθνή παρουσία και εμβέλεια.Τα θεματικά περιεχόμενα αυτής της έκδοσης καλύπτουν το ιστορικό της δημιουργίας της Ακαδημίας, τις ανασκαφές της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής, τον ρόλο της Επιτροπής της ΔΟΕ για τη ΔΟΑ, τις Εθνικές Ολυμπιακές Ακαδημίες, την ΑρχαίαΟλυμπία ως σύμβολο του Ολυμπισμού, τις εγκαταστάσεις στην Αρχαία Ολυμπία και σωρευτικές πληροφορίες για τις διαλέξεις και τους ομιλητές των διεθνών συνεδριών της. Εκδίδεται στα αγγλικά και στα ελληνικά.

Η παρούσα μελέτη εστιάζει στη σχέση μεταξύ της ανασύστασης των Ολυμπιακών Αγώνων και του τρόπου με τον οποίο διαμορφώθηκε και ορίστηκε η πολιτική και πολιτισμική ταυτότητα του νεοελληνικού κράτους. Πρόκειται για μια προσπάθεια να ριχθεί φως στον ρόλο της ελληνικής παράδοσης στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων - μια πτυχή που μέχρι τώρα είχε την προσοχή που της άξιζε στη λογοτεχνία σε διάφορες γλώσσες. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά τις νέες πηγές, θα διαπιστώσουμε ότι, από το να είναι έργο ενός και μόνο ατόμου, του Pierre de Coubertin, η επανίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα πολύ διαφορετικών πνευματικών τάσεων και πολλαπλών παραγόντων σε διαφορετικά χώρες. Αυτή η προσέγγιση, που προέρχεται από έναν Έλληνα, δεν έχει σκοπό να υποτιμήσει τον ρόλο που έπαιξε ο Πιέρ ντε Κουμπερτέν, ο οποίος, όπως δείχνει η βιβλιογραφία, ήταν η κύρια έμπνευση της ιδέας της επαναφοράς των Ολυμπιακών Αγώνων στην τελευταία δεκαετίατου δέκατου ένατου αιώνα.  

Τα νέα στοιχεία που καλούνται να συμπληρώσουν όλες τις προηγούμενες έρευνες εντοπίστηκαν με συστηματική έρευνα μεταξύ των κειμένων και των πηγών που σώζονται από διάφορα αρχεία στην Ελλάδα. Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος αυτών των νέων πηγών προέρχεται από το αδημοσίευτο αρχείο του Δημήτριου Βικέλα, πρώτου προέδρου της ΔΟΕ, το οποίο περιέχει πολλά κείμενα που σχετίζονται με τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΔΟΕ. Επιπλέον, πολλές πολύτιμες αδημοσίευτες πληροφορίες που περιλαμβάνονται στο αρχείο της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής καθώς και σε άλλα αρχεία, χρησιμοποιήθηκαν ως βάση για την ανάδειξη άγνωστων πτυχών των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 1896.  

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις πρώτες προσπάθειες στηνΕλλάδα, τους γνωστούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Ζάππα, για αναβίωση των ΟλυμπιακώνΑγώνων, τις ιδέες και τις προσπάθειες του William Penny Brookes να δημιουργήσει ένα Ολυμπιακό Κίνημα στην Αγγλία μέσωτης σωματικής και πνευματικής ανάπτυξης της βρετανικής εργατικής τάξης και τη συμβολή τους στη δημιουργία μιας κατάλληλης υποδομής ώστε για να γίνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματικά διεθνείς. Οι προσωπικότητες των Πιέρ ντε Κουμπερτέν και Δημήτριο Βικέλα, ο τρόπος με τον οποίο η Ελλάδαέλαβε την πρόταση-ευχή του Ιδρυτικού Συνεδρίου του 1894 για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες που θα διεξαχθούν στην Αθήνα και οι προσπάθειες όλων τωνΕλλήνων να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός τέτοιου έργου, καθώς και η ιδέα της μόνιμης διεξαγωγής των Αγώνων στην Αθήνα, είναι μερικά από τα θέματα που παρουσιάζονται επίσης στην παρούσα μελέτη.

Η παρούσα έκδοση είναι μια συλλογή δοκιμίων που προσπαθούν να διερευνήσουν τις παραμέτρους που συνδέονται με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα στο παρελθόν και συγκεκριμένα το 1896 και το 1906. Οι βασικές παραδοχές αφορούν το πώς φιλοξένησε η Αθήνα τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1836 και του 1906, πώς λειτούργησε σαν Ολυμπιακή πόλη, πώς την είδαν οι ξένοι επισκέπτες και αθλητές και ποιες ήταν οι εμπειρίες τους, τι επιπτώσειςείχαν οι Ολυμπιακές εκδηλώσεις για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας και την εικόνα της ίδιας της πόλης και ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στις προσδοκίες των κατοίκων και των ξένων και την πραγματικότητα, ανάμεσα στην ιδανική και την πραγματική Αθήνα. 

Τα θέματα αυτά απαιτούν διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία να λαμβάνει υπόψη τις δημογραφικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές παραμέτρους των δύο Ολυμπιακών διοργανώσεων στην Αθήνα. Έτσι λοιπόν, η ιστορία που παρουσιάζεται στα κεφάλαια αυτού του τόμου, δεν είναι μια«εκ των έσω» και «ενδοσκοπική» ιστορία των Αγώνων, η οποία αρκείται να καταγράψει τα ονόματα των αθλητών, τις αθλητικές επιδόσεις, τη φύση τωναγωνισμάτων και, γενικά, όλα τα στοιχεία που διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε ηαθλητική πλευρά των Ολυμπιακών Αγώνων. Αντίθετα, εστιάζει στους ανθρώπους (που ήρθαν στην Αθήνα, που ζούσαν εκεί, που παρακολούθησαν ή συμμετείχαν στους Αγώνες), στον τόπο - πραγματικό ή φανταστικό - της αναβίωσης των Αγώνων και στην ίδια τη γιορτή (του αθλητισμού, αλλά όχι μόνο).

Όλα τα δοκίμια βασίζονται σε πρωτότυπη έρευνα η οποία έγινε στα αρχεία και τις βιβλιοθήκες διαφόρων χωρών και κυρίως στο Αρχείο της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής στην Αθήνα.

Η παρούσα έκδοση έχει ως σκοπό να προβάλλει τον πλούτο του Αρχείου της ΕΟΕ, του οποίου την ταξινόμηση επιμελήθηκε η Καθηγήτρια Χριστίνα Κουλούρη. Για το Αρχείο της ΕΟΕ σχεδιάστηκε μια εξαιρετικά αναλυτική βάση δεδομένων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις δυνατότητες της έρευνας. Η βάση δεδομένων είναι φιλική για τον χρήστη και παρέχει τη δυνατότητα στον ερευνητή να ακολουθήσει πολλές ερευνητικές κατευθύνσεις, καθώς επίσης και να τυπώσει καταλόγους διαφόρων ειδών - θεματικούς, χρονολογικούς, κλπ. - σε ανεπεξέργαστη μορφή. Για την περίοδο 1894-1936, η καταχώρηση των δεδομένων στον υπολογιστή έγινε κατά έγγραφο, ενώ για την περίοδο 1937-1972 κατά φάκελο.Το Αρχείο της ΕΟΕ προβάλλει την ιστορία της ίδιας της Επιτροπής, ως του παλαιότερου κεντρικού αθλητικού φορέα στην Ελλάδα, αφενός και, αφετέρου, την ιστορία του ελληνικού αθλητισμού γενικότερα, σε συνάρτηση με τις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Το γεγονός ότι η ΕΟΕ ήταν για πολλά χρόνια αρμόδια για τη διαχείριση των βασικών αθλητικών εγκαταστάσεων στην περιοχή της πρωτεύουσας (Παναθηναϊκό Στάδιο, Ποδηλατοδρόμιο και Σκοπευτήριο Καλλιθέας) ενίσχυσε το ρόλο της στο πλαίσιο της διοργάνωσης αθλητικών εκδηλώσεων. Ταυτόχρονα, η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια εξασφάλισε για την ΕΟΕ έναν διεθνή ρόλο, τον οποίο δεν είχαν οι άλλες αθλητικές οργανώσεις όπως ο ΣΕΓΑΣ και διάφορες αθλητικές ομοσπονδίες, τουλάχιστον στη διάρκεια του πρώτου ήμισυ του 20ού αιώνα.Η ποσότητα και η ποικιλία του υλικού του Αρχείου -που εκτείνεται πέρα από τα όρια της ιστορίας του αθλητισμού- δεν είναι φυσικά δυνατό να παρουσιασθεί σε μία έκδοση της οποίας ο σκοπός είναι απλώς να προσπαθήσει να κάνει γνωστή μια αρχειακή συλλογή και να ρίξει φως στις ερευνητικές κατευθύνσεις που προσφέρει. Ωστόσο, αντί να περιοριστεί σε έναν κατάλογο θεμάτων, τα οποία καταχωρήθηκαν κατά τη διάρκεια της αποδελτίωσης των εγγράφων, φακέλων και κουτιών, η παρούσα έκδοση χρησιμοποιεί το Αρχείο για να παρουσιάσει ορισμένα ιστορικά θέματα της ΕΟΕ και του ελληνικού αθλητισμού. Κατά συνέπεια, τα κείμενα που περιέχονται σε αυτό το τεύχος, είναι σύντομες μελέτες, οι οποίες συνδυάζουν το πρωτογενές αρχειακό υλικό με την υφιστάμενη βιβλιογραφία, χωρίς να γίνεται προσπάθεια για μία πλήρη και διεξοδική παρουσίαση των θεμάτων.Η επιλογή των θεμάτων υπαγορεύτηκε από την επιθυμία προβολής της ελληνικής πτυχής της ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων, ανάλογα με το διαθέσιμο αρχειακό υλικό. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η προσέγγιση είναι καθαρά ελληνοκεντρική. Ο στόχος ήταν να διερευνηθεί βαθύτερα η σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και τη γενικότερη ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων και η επίδραση της "ελληνικότητας" στη θεσμοθέτηση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, ξεκινώντας με την αναβίωση τους και τελειώνοντας με τη Λαμπαδηδρομία. Για διαφόρους λόγους, λοιπόν, αποφασίστηκε να περιληφθεί στην έκδοση μια παρουσίαση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας (1936), της Ενδιάμεσης Ολυμπιάδας του 1906, των Βαλκανικών Αγώνων, των Διεθνών Κλασικών Αγώνων του 1934, της Λαμπαδηδρομίας, των Αγώνων του Βερολίνου (1936) και των ελληνικών αποστολών στους Ολυμπιακούς Αγώνες (1900-1972).